قالب لغزنده یا قالب لغزان یک نوع قالب بتن ریزی می باشد که با حرکات مقطعی تدریجی در فاصله زمانی مشخص شده به طرف جلو و بالا حرکت و بتن ریزی و میلگرد گذاری به صورت تقریبا دنباله هم ادامه می یابد. در قالب بتن لغزنده سطح قالب دائما با بتن در تماس بوده و از آن فاصله نمی گیرد بلکه روی آن لیز می خورد. قالب لغزنده بیشتر برای اجرای سازه های مرتفع مورد استفاده قرار میگیرد و با قالب لغزنده هزینه های اجرا به طور قابل ملاحظه ای کاهش میابد. استفاده از قالب لغزنده موثرترین روش اجرایی سازه های بتنی مرتفع مانند برج های تلویزیونی، سیلوها، برج های خنک کننده و کانال های آب میباشد. برای ساخت سازه های از روش قالب بندی لغزنده استفاده می شود. با قالب لغزنده بسیاری از داربست های اطراف سازه حذف و نمای بهتری بوجود خواهد آمد.
انواع قالب های لغزان
قالب لغزنده عمودی : روش اجرای این نوع از قالب لغزنده به این صورت است که قالب به ارتفاع 1 تا 1/5 متر در فاصله زمانی متناوب به بالا کشیده میشود. سرعت حرکت قالب طوری تنظیم شده است که بتن هنگام خارج شدن از قالب علاوه بر اینکه وزن خود را تحمل کند، برای حفظ شکل خود از مقاومت کافی برخوردار باشد. این قالب را میتوان طوری برنامه ریزی کرد که در ارتفاع مشخصی متوقف و سپس حرکت لغزان خود را مجدد از سر گیرد. قالب لغزنده در امتداد قائم با سرعتی یکنواخت حرکت میکند و این سرعت به اندازه ای است که هر مقطع از بتن در طول مدت زمان لازمی که برای گیرش اولیه نیاز دارد درون قالب می ماند. این نوع قالب لغزنده برای سازه های پوسته ای با ضخامت جدار تقریبا ثابت یا ثابت به کار میرود.
قالب لغزنده افقی : نوع دیگری از قالب لغزنده ، قالب لغزنده افقی می باشد که برای ریختن بتن دیوارهای طولانی، جداره کانال های بزرگ، بتن ریزی شیب ها و سطح راه ها به کار میرود. به دلیل اینکه بیشتر قالب بندی های افقی لغزان بر روی تکیه گاه ثابت قالب مانند سنگ یا خاک انجام می شود، این عملیات اصولا عملیات تحکیم، شمشه کشی، پرداخت کاری است. ماشین ناوه ای برای بخش دریافت بتن است که برای توزیع یکنواخت بتن در تمامی بخش های قالب طراحی شده است. متراکم کردن بتن توسط لوله لرزانی انجام میشود که با لبه جلویی قالب، موازی و کمی جلوتر از آن قرار دارد که با ویبراتورهای دستی نیز می توان این کار را انجام داد. لوله های بتنی در جای یکپارچه با استفاده از قالب بندی لغزان افقی تولید و ساخت پوششی کامل تونل با قالب لغزان انجام شده است.
قالب رونده : قالب بالارونده یا رونده پس از هر بار بتن ریزی از سطح بتن فاصله گرفته و به صورت خزنده جابجا میشود. کاربرد این قالب معمولا برای اجرای دیوارهای بلند می باشد. در شیوه قالب رونده ، قالب هر مرحله به مرحله قبلی متکی شده و قالب مانند یک صخره نورد بدون نیاز به داربست جانبی به سمت بالا صعود می کند. هر مرحله از اجرای دیوار که به این شیوه انجام شود را لیفت می گویند. در این نوع از قالب لغزنده از دو سری قالب استفاده و در هر مقطع یک سری قالب بر بالای سر قالب سری قبل مستقر می شود. به این صورت در حدود 50 تا 70 سانتیمتر از بالای قالب، سوراخی کار گذاشته میشود و قالب توسط جرثقیل بلند شده و پای آن در سوراخ مذکور توسط بولت محکم میشود و قالب توسط جک در وضعیت شاقول ثابت میشود.
قالب پرنده : آخرین نوع قالب لغزنده قالب پرنده است که اصطلاحا به سیستمی گفته می شود که اجزا آن به یکدیگر متصل و یک واحد بزرگ را تشکیل می دهند. این قالب برای قالب بندی دال بتنی در ساختمان های چند طبقه مورد استفاده قرار می گیرد. پس از آنکه بتن هر طبقه ریخته شد و مقاومت لازم را به دست آورد. این قالب لغزنده از بتن جدا شده و به صورت افقی به سمت بیرون ساختمان حرکت داده و بالا کشیده می شود تا در موقعیت جدید برای یک دال دیگر مورد استفاده مجدد قرار گیرد. هر واحد این قالب از اجزا سازه ای مختلفی مانند: خرپا، تیر، تیرچه، رویه فلزی و یا پلاستیکی تشکیل و مونتاژ می شود. این قالب را میتوان برای نگاه داشتن تیرها، شاه تیرها، دال ها و دیگر اجزای سازه ای مورد استفاده قرار داد.
ساخت و تولید قالب لغزنده
قالب لغزنده از 3 جز یوغ، کمرکش، قالب بدنه ساخته شده است. وجود یوغ در ساخت قالب لغزنده باعث می شود که مقاومت قالب بتن لغزنده در برابر فشارهای جانبی بتن بیشتر و انتقال بارها به محل میله جک ها امکان پذیر باشد. کمرکش ها نیز وظیفه مقاومت خمشی دادن به قالب بدنه را بر عهده دارند همچنین باعث انتقال فشار قالب به یوغ ها می باشد. قالب بدنه نیز مستقیما به پشت بندهای افقی متصل می شود که می تواند از الوارهای چوبی، پانل های فلزی و پانل هایی که از چند لایه تشکیل شده است باشد. تولید قالب لغزنده و استفاده آن در ساخت و ساز باعث شده است سرعت اجرای سازه بالا رفته و نیازی به اجرای داربست نما به روش کلاسیک نباشد. همچنین سازه اجرا شده یکپارچه و بدون وجود درزهای ساختمانی افقی و عمودی می باشد.
بخش های اصلی این قالب
- یوغ ها
- پشت بندهای افقی (کمرکش)
- قالب بدنه
یوغ : یوغها دارای دو وظیفه اصلی هستند، آنها از باز شدن قالبها در قالب در مقابل فشارهای جانبی بتن جلوگیری میکنند و فشار و بار را به محل میله جکها انتقال میدهند.
پشت بندها : وظیفه پشت بندها این است که مقاومت خمشی به قالب بدنه را تقویت میکنند و فشار قالبها را به یوغها انتقال میدهند. سکوی طرهای، سکوی نازک کاری و عرشه اجرایی به پشت بندهای افقی اتصال دارند. اتصال پشت بندها به یوغها باید توانایی حمل این بارها را داشته باشند.
قالب بدنه : قالب بدنه که به صورت مستقیم به پشت بندهای افقی اتصال دارد، شامل اجزائی مانند پانل های فلزی، پانل های چند لایه و یا الوارهای چوبی است.
طوقه ها : طوقهها به طور معمول از جنسی فلز هستند و به صورت پروفیل هایی مناسب طرح در نظر گرفته میشوند؛ آنها برای انتقال و نگهداری سکوی کار و برای حمل وزن قالب و کابل جک مورد استفاده قرار میگیرد.
سکوی کار : معمولا در سه سطح کار مورد استفاده قرار میگیرند. یکی در ارتفاع بالاتری از طوقهها قرار دارد و ارتفاع آن در حدود دو متر است و در مکانی بالاتر از انتهای دیوار قرار دارد و به منظور استفاده از بستهای فلزی ثابتکننده به کار می رود. سکوی دیگر که در بالای کف قرار دارد و با قسمت بالایی قالب هم تراز است؛ جهت نگهداری و قرار گرفتن ظرف بتن در نظر گرفته شده است و از مصالح، وسایل تراز و وسایل کنترل جک نگهداری میکنند. در نهایت سومین سکو به شکل چوببست آویزان است و محل قرارگیری آن بین دو دیوار است. معمولا این سکو برای ترمیم احتمالی نمای قسمتی از دیوار که اخیرا قالب آن باز شده است استفاده میشود.
جک های هیدرولیکی : جک های هیدرولیکی با توجه به گنجایش ظرفیتی خود، به صورت جکهای سه تنی و یا شش تنی مشخص میشوند.
تفاوت قالب لغزنده و بالارونده
برای جلوگیری از گمراهی بین دو مفهوم قالب لغزنده و قالب بالارونده باید در نظر داشت که قالب بالارونده در مکان مورد نظر در هر نوبت مستقر و بسته میشود و بعد از اتمام میلگردگذاری و بتن ریزی و گیرش و سخت شدن بتن در زمان مشخص، باز شده و مجددا در مکان جدید بسته میشود. ولی در قالب لغزنده قائم سطح قالب به طور پیوسته با بتن در تماس بوده و روی آن لیز میخورد و از آن جدا نمیشود. در حقیقت در طول سالها بشر با روشهای معمولی قالب بتن را مستقر کرده و فرآیند بتن ریزی را انجام داده است و به همین شکل این مراحل را ادامه میدادند. این روش به ویژه برای سازههای مرتفع نیاز به صرف زمان زیادی داشت و باعث اتلاف وقت میشد.
تکنولوژی ساخت به کمک قالب لغزنده باعث سرعت بخشیدن در ساخت سازههای مختلف مخصوصا سازههای مرتفع شد که خود روشی تغییر یافته قالب بالارونده یا قالب خود بالابر بود. حتی هزینه اقتصادی صرف شده برای استفاده از قالبهای لغزان با جک هیدرولیک نسبت به روشهای سنتی که برای جابه جایی قالب از جرثقیلهای برجی استفاده میکردند، کمتر است. جابه جایی قالبهای لغزنده به وسیله جکهای هیدرولیک، بدون احتیاج به هرگونه ابزار مکانیکی پرهزینه دیگر، حرکت خودکار قالب را فراهم میکند. این حرکت به وسیله جکهای هیدرولیکی فک شانهای انجام میشود که حتی میتوان از آن به عنوان قلب سیستم قالب لغزان نام برد.